მსხვილი ნაწლავის ადენოკარცინომა

შეიძლება წლები გავიდეს, სანამ ორგანიზმში დაწყებული სიმსივნური პროცესები თავს გამოავლენენ. სწორედ ასე შეიძლება განვითარდეს მსხვილი ნაწლავის ადენოკარცინომა - ავთვისებიანი სიმსივნე, რომელიც წარმოიქმნება ნაწლავის ეპითელურ უჯრედებში და დასავლურ სამყაროში ონკოლოგიური სიკვდილიანობის მთავარ მიზეზებს შორის ფიგურირებს. 

ყველაზე მნიშვნელოვანი გარემოება ის არის, რომ დროული აღმოჩენა მკურნალობის შანსს მნიშვნელოვნად ზრდის. სწორედ აქ იკვეთება პრევენცია და ტექნოლოგია: სკრინინგი და განსაკუთრებით კოლონოსკოპია დღეს ერთ-ერთ ყველაზე ეფექტურ გზად ითვლება, რომელიც ბევრ ადამიანს პირდაპირ აცილებს გაცილებით მძიმე დიაგნოზს. საერთაშორისო რეკომენდაციებია, რომ საშუალო რისკის მოზრდილებში სკრინინგის დაწყებას 45 წლიდანაა უმჯობესი - ხოლო გენეტიკური ფაქტორის შემთხვევაში, ბევრად ადრეც გვირჩევენ.

 

რა არის ადენოკარცინომა და რატომაა მნიშვნელოვანი ადრეული დიაგნოსტიკა?

 

მსხვილი ნაწლავის სიმსივნე ამ ორგანოში ყველაზე გავრცელებული ჰისტოლოგიური პრობლემაა. დაავადება უმეტესად პატარა პოლიპით იწყება, ლორწოვანზე ამოზნექილი წარმონაქმნით, რომელიც წლების განმავლობაში თანდათან შეიძლება ავთვისებიანად გარდაიქმნას. ეს ცვლილება სწრაფად არ ხდება და შეიძლება წლებიც დასჭირდეს, რათა კეთილთვისებიანი უჯრედები აგრესიულ, ინვაზიურ სიმსივნედ იქცეს. სწორედ ამ ნელ პროცესში დგას პრევენციის ძალა ჩვენს მხარეს: როცა კოლონოსკოპია დროულად ტარდება, პოლიპების აღმოჩენა და მათი მოცილებაც კი ბევრად უმტკივნეულოა. 

ადრეულ სტადიაზე აღმოჩენილი სიმსივნის პროგნოზი რადიკალურად განსხვავდება. მიზეზი მარტივია: სანამ სიმსივნე ნაწლავის კედელშია და არ გასულა მეზობელ ლიმფურ კვანძებსა თუ ორგანოებში, ქირურგიული ჩარევით სრულად მოცილების შანსი ბევრად მაღალია. მეტასტაზურ სტადიაზე სიტუაცია რთულდება და მკურნალობის მიზანი უკვე დაავადების კონტროლი ხდება. ამიტომაც ამბობენ ექიმები პირდაპირ: როცა საუბარია მსხვილი ნაწლავის ადენოკარცინომაზე, დრო ყველაზე ძვირადღირებული რესურსია.

 

რისკ-ფაქტორები: გენეტიკა, ცხოვრების წესი და ქრონიკული ანთება

 

როგორ ყალიბდება ორგანიზმში სიმსივნე? - როცა მუტირებული უჯრედების გამრავლება კონტროლს აღარ ექვემდებარება, სიმსივნური წარმონაქმნები ჩნდება. თუმცა, რა არის ამის მიზეზი? ერთი თვალსაჩინო ხაზი ოჯახური ისტორიაა. თუ ნათესავს(მშობელს, ბებიას ან ბაბუას) კოლორექტალური კიბო ჰქონდა, ინდივიდუალური რისკი იმატებს და სკრინინგის საჭიროებაც ბევრად ადრე დგება. მემკვიდრეობითი სინდრომები, მაგალითად, ოჯახური ადენომატოზური პოლიპოზი ან ლინჩის სინდრომი, იმდენად ცვლის სურათს, რომ ზოგჯერ კოლონოსკოპია 20-იანი წლებიდან იწყება და ყოველწლიურ რეჟიმშიც კი ინიშნება. 

მეორე საკითხი ჩვენი ყოველდღიურობაა. რაციონი, სადაც ბოჭკოვანი საკვები - ბოსტნეული, ხილი, მთლიანი მარცვლეული - უკანა პლანზეა გადაწეული, ხოლო წითელი და ექსტრაგადამუშავებული ხორცპროდუქტი (ძეხვეული) უხვად გვხვდება, ნაწლავს არასასურველი მიმართულებით განვითარებისკენ უბიძგებს. 

თამბაქო და ალკოჰოლის ჭარბი მოხმარება რისკს მხოლოდ ზრდის; ზედმეტი სხეულის მასა და მჯდომარე ცხოვრების წესი კი ქმნის ნიადაგს, სადაც ქრონიკული დაბალი ინტენსივობის ანთება გამუდმებით აჩენს კიბოგენეზის საფრთხეს. თუმცა, ამ მიმართულებით მეტი კონტროლის აღება კიდევ უფრო მარტივია: რაციონში ბოჭკოვანის გაზრდა, მოძრაობა, მოწევაზე უარი და ალკოჰოლის ზომიერება არა მხოლოდ სტატისტიკას ცვლის, არამედ ორგანიზმის ყოველდღიურობასაც.

და ბოლოს, ქრონიკული ანთებითი დაავადებები, მაგალითად, წყლულოვანი კოლიტი და კრონის კოლიტური ფორმა, რისკს ზრდის. როცა ლორწოვანში წლებია ანთებაა, დისპლაზიის განვითარების ალბათობა იმატებს და აქ მონიტორინგი უკვე მკაცრ პროტოკოლს ემორჩილება: კოლონოსკოპია უფრო ხშირდება, მიზნობრივი ბიოფსიები და დეტალური ვიზუალიზაცია დისპლაზიის ყველაზე მცირე ნიშნის დასაფიქსირებლად საჭირო ხდება.

 

როგორ ვლინდება სიმსივნე: ნიშნები, რომლებიც არ უნდა გამოგვრჩეს

 

ადრეულ სტადიაზე სიმპტომები ხშირად საერთოდ არ არის, ან იმდენად შეუმჩნეველია, რომ ადამიანი მათ უბრალო დისკომფორტად აღიქვამს. თუმცა, არსებობს სიგნალები, რომლებიც განსაკუთრებით უნდა დაგვამახსოვრდეს. სისხლი განავალში, ხანდახან აშკარად შესამჩნევი, ხანდახან მხოლოდ ლაბორატორიულ ტესტში დაფიქსირებული, ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი გამაფრთხილებელი ნიშანია. დეფეკაციის რეჟიმის ცვლილება, როდესაც ზუსტი, წლების მანძილზე ჩამოყალიბებული რიტმი მოულოდნელად იცვლება, ასევე ჰგავს სხეულის ნიშანს, რომელიც ყურადღებას ითხოვს.

პერიოდული მუცლის ტკივილები და შებერილობა შეიძლება ნაწლავის ნაწილობრივ დაზიანებაზე მიუთითებდეს; უმიზეზო წონის კლება და გაძლიერებული დაღლილობა ხშირად გვიან სტადიებზე იჩენს თავს და ქრონიკული სისხლდენით გამოწვეული ანემიის ფონზე ძლიერდება. 

ბუნებრივია, ყოველი მსგავსი სიმპტომი არ ნიშნავს კიბოს, არსებობს უამრავი სხვა დაავადებაც, მაგრამ მიზეზის დაზუსტება ექიმთან ვიზიტით უნდა დაიწყოთ.

 

დიაგნოსტიკის ფუნდამენტი: კოლონოსკოპია როგორც ოქროს სტანდარტი

 

სკრინინგისა და დიაგნოსტიკის პროცესში მთავარი სიტყვაა ვიზუალიზაციის მეთოდებია. კოლონოსკოპია სწორედ იმ ინსტრუმენტად იქცა, რომელმაც ეს ხედვა მაქსიმალურად ზუსტად უზრუნველყო. მოქნილი, კამერით და სინათლის წყაროთი აღჭურვილი მინიატურული აპარატი ნაზად მიუყვება ნაწლავის შიგნითა კედელს და ეკრანზე ცოცხლად გადმოსცემს იმას, რასაც ექიმი ხედავს. ამ ვიზუალურ კონტროლს ერთ სესიაზე შეუძლია რამდენიმე საქმე გაგვიკეთოს: საეჭვო უბნებიდან ბიოფსიის აღება, პოლიპების მოცილება და საჭიროების შემთხვევაში მცირე სისხლდენის შეჩერება. პროცედურას წინ უძღვის მომზადება - რაც უფრო სუფთაა ლორწოვანი, მით უფრო მაღალია მცირე დეფექტების დანახვის შანსი. სწორედ ამიტომ ითვლება კოლონოსკოპია არამხოლოდ დიაგნოსტიკურ, არამედ პროფილაქტიკურ მეთოდადაც: ის აღმოაჩენს და იმავე დროს ახერხებს პათოლოგიის მოცილებას. თუკი ექიმი რაიმე საეჭვოს შენიშნავს, შემდეგ ეტაპად ინიშნება ბიოფსია - უჯრედული კვლევა, რაც ადასტურებს ან უარყოფს სიმსივნის ეჭვებს. დადებითი პასუხის შემდეგ დგება სტადიის განსაზღვრის ეტაპი: კომპიუტერული ტომოგრაფია მუცლისა და მენჯის ღრუსთვის, ზოგჯერ გულმკერდის სკანირებაც; რექტუმის შემთხვევებში მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია ლოკალური გავრცელების შესაფასებლად.

როგორია მკურნალობა: ქირურგიიდან იმუნოთერაპიამდე

 

როცა მსხვილი ნაწლავის ადენოკარცინომა დასტურდება, მკურნალობა იწყება სხვადასხვა პროფესიონალის ჩართულობით. ქირურგი, სამედიცინო ონკოლოგი, რადიოლოგი, პათოლოგი და, საჭიროებისამებრ, სხივური თერაპევტი ერთად სახავენ გეგმას. ლოკალიზებული დაავადებისას საყრდენი არის ქირურგია: ნაწლავის იმ სეგმენტის რეზექცია, სადაც სიმსივნეა, და ახლომდებარე ლიმფური კვანძების ამოღება, რათა გავრცელების ყველაზე ხშირი გზა სათანადოდ შეფასდეს. მინიმალურად ინვაზიური, ლაპაროსკოპიული მიდგომები რეაბილიტაციას აჩქარებს. ადრეულ სტადიებზე ქირურგიული ჩარევა ხშირად გამოჯანმრთელების საწინდარია ქიმიოთერაპიას ორი როლი აქვს: ოპერაციის შემდეგ, ადიუვანტურ რეჟიმში, ის მიზნად ისახავს იმ უხილავი, მიკროსკოპული უჯრედების განადგურებას, რომლებიც შეიძლება დარჩენილიყო და მომავალში რეციდივი გამოეწვია; ხოლო მეტასტაზურ სტადიაზე ქიმიოთერაპია ხშირად მთავარი თერაპიული ბირთვია მიზნობრივ აგენტებთან ერთად, რათა დაავადება მაქსიმალურად კონტროლდებოდეს. სხივური თერაპია მეტწილად რექტალურ ლოკალიზაციაში იძენს მნიშვნელოვან როლს. ოპერაციამდე ჩატარებული ნეოადიუვანტური ქიმიორადიოთერაპია სიმსივნეს ამცირებს, ოპერაციის ტექნიკურ სირთულეს ამსუბუქებს. პალიატიურ სქემებში სხივური თერაპია სიმპტომების შემსუბუქებას ემსახურება და ტკივილის კონტროლში მნიშვნელოვან დახმარებას უწევს პაციენტებს.

იმუნოთერაპია კი ის მეთოდია, რომელმაც ონკოლოგია ნაწილობრივ ხელახლა გადაწერა. მრავალმა კვლევამ და პრაქტიკამ აჩვენა, რომ იმუნური სისტემის „გამოღვიძება“ შეიძლება იქცეს მთავარ თერაპიულ ინსტრუმენტად, ზოგჯერ პირველ მეთოდადაც კი. სწორედ ამიტომაა კრიტიკულად მნიშვნელოვანი, რომ ყოველი ახალი დიაგნოზი გენომურ პროფილამდეც მივიყვანოთ - აქედან იწყება მკურნალობის პერსონალიზაცია.

 

პრევენცია და სკრინინგი: რა შეგვიძლია დღესვე

 

მსხვილი ნაწლავის სიმსივნე შეგვიძლია თავიდან ავიცილოთ. მისი პრევენცია დიდი სისტემაა და მის საფუძველს ყოველდღიური არჩევანი წარმოადგენს. რაციონში ბოჭკოვანის გაზრდა, ბოსტნეულისა და ხილის დოზის მუდმივი შენარჩუნება, მთლიანი მარცვლეულის (Whole Grain Food) არჩევა, წითელი და განსაკუთრებით გადამუშავებული ხორცის შემცირება - ეს უბრალო კვებითი ქცევები ნაწლავის ჯანმრთელობისთვის გაცილებით მეტს აკეთებს, ვიდრე ჩენ წარმოგვიდგენია. 

ფიზიკური აქტივობა, თუნდაც სწრაფი სიარული კვირაში რამდენჯერმე, ასევე მნიშნელოვანია. საჭიროა თამბაქოზე უარი და ალკოჰოლის ზომიერი მოხმარებაც. შედეგი ორმხრივია: საერთო ჯანმრთელობა უმჯობესდება და ერთდროულად მცირდება იმ რისკების რაოდენობა, რომლებიც წლობით ეტაპობრივად იმატებდა.

მნიშვნელოვანია, რომ პრევენცია სკრინინგს ვერ ჩაანაცვლებს. 45 წლიდან რეგულარული სკრინინგი, ინდივიდუალური რისკის გათვალისწინებით, არის ის გზა, რომელიც ადრეულ აღმოჩენამდე მიგვიყვანს. სხვადასხვა სახის ტესტები სასარგებლოა როგორც პირველი ფილტრი, მაგრამ დადებითი პასუხისას საბოლოო სიტყვა მაინც კოლონოსკოპიას ეკუთვნის. ასე იქცევა ტექნოლოგია და პასუხისმგებლიანი არჩევანი ერთობლივ ძალად, რომელიც რეალურად იცავს სიცოცხლეს.